Wanneer schrijf je een hoofdletter?

Iedere zin begint met een hoofdletter. Ook als de zin begint met een cijfer? Schrijf je een zelfstandig naamwoord met een hoofdletter? Een gebied of plaats? Waar schrijf je hoofdletters in namen? En komt er na een dubbelepunt een hoofdletter? Weet jij hoe het zit? Deze blog gaat over het schrijven van HOOFDLETTERS!

Samenvatting hoofdlettergebruik

Waarschijnlijk zoek je de oplossing voor je hoofdletter-probleem. De onderstaande voorbeelden helpen je alvast op weg. Zo niet? Dan volgt hieronder de uitleg van de regels.

• fiets, bibliotheek, markting automation
• mevrouw Van der Hoed, meneer Raaspit
• Van der Hoed, N. van der Hoed, mevrouw El Massaoudie
• dr. Bernhard, koning Willem-Alexander
• slager, bakker, paus
• God, Jezus en Zijn volgelingen
• de Bijbel, een bijbel
• Nederland, Chinezen, het Italiaans, Alkmaar, Heiloo, Zuid-Afrika, het Wilde Westen
• het westen, het noordoosten, het noorden van Groningen
• amsterdammertje, stukje parma
• cd-speler, IT-manager, ICT
• Vara, KRO, PvdA

Hoofdletters aan het begin van de zin

Ik schreef zojuist dat een zin begint met een hoofdletter. Dat is niet altijd waar; er zijn enkele uitzonderingen. Zinnen die beginnen met een getal, krijgen geen hoofdletter. Dit zijn niet de mooiste zinnen en eigenlijk wordt deze schrijfwijze alleen in kopjes gebruikt. Zinnen die beginnen met een apostrof ('), worden gevolgd door een kleine letter. Kijk maar eens naar de volgende voorbeelden:

• 32% van de respondenten is het oneens met de stelling.
• 50 nieuwe gevallen van griep ontdekt.
• 's Avonds drink ik altijd thee in plaats van koffie.
• 't Is vandaag weer een prachtige dag,

Schrijf je een zelfstandig naamwoord met een hoofdletter?

Een zelfstandig naamwoord (een ding als een 'fiets') schrijf je zelden met een hoofdletter. Eigenlijk alleen als het woord aan het begin van een zin staat. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld het Duits waar een zelfstandig naamwoord altijd met een hoofdletter geschreven wordt. Toch zie je vaak in bijvoorbeeld blogs dat voor de schrijver belangrijke (of vreemde) woorden met een hoofdletter geschreven worden. Grammaticaal gezien is dit onjuist. Beter kun je een vreemd woord introduceren door het tussen enkele aanhalingstekens te zetten, of de eerste keer cursief af te drukken.

Voorbeeld onjuist hoofdlettergebruik:

"Marketing Automation is een automatische inrichting van het marktbewerking- en leadgeneratieproces met als doel het genereren van leads (...) Steeds meer b2b marketeers gebruiken Marketing Automation om hun Marketingcampagnes automatisch te laten lopen, inzicht te verkrijgen in doelgroepen en kwalitatieve leads te genereren. Centraal in Marketing Automation staan de Buyer Persona’s en het gebruiken van technologie om effectiever en via meerdere kanalen op de juiste momenten doelgroepen te bereiken (...). Men spreekt ook wel van Marketing Software of het Automatiseren van Marketing. (...)"

Hoofdletters in namen

Hoofdletters in persoons- en bedrijfsnamen schrijven de meeste mensen op gevoel goed. Toch zie ik af en toe hardnekkige fouten in voorvoegsels als 'van de'. Is het 'meneer De Wit' of 'meneer de Wit'? Er zijn vier (niet geheel logische) regels.

Regels voor het gebruik van hoofdletters in persoonsnamen 

• Na 'meneer' en 'mevrouw' begint de achternaam altijd met een hoofdletter: meneer Raaspit, mevrouw Van der Hoed. Een voorvoegsel ('van der') krijgt altijd maar één hoofdletter. Je zou kunnen zeggen dat een naam altijd start met een hoofdletter, in dit geval is dat de 'v'.
• Duid je iemand aan met alleen zijn achternaam, dan begint de achternaam met een hoofdletter. Je ziet deze constructie vaak in citaten:
  • Van der Hoed: "Ik vind het schrijven van woorden best ingewikkeld.”
• Voorvoegsels krijgen nooit een hoofdletter als de naam een voornaam, voorletter, adellijke titel of andere naam bevat, dus schrijf je:
  • Nel van der Hoed
  • N. van der Hoed
  • baron van der Hoed-Smulders.
• Na een niet-adellijke titel krijgt het tussenvoegsel juist wel een hoofdletter. De voorgaande regel heeft echter voorrang op deze regel, dus:
  • dr. Raaspit
  • mr. Van der Hoed-Smulders
  • mr. N. van der Hoed
  • drs. Nel van der Hoed-Smulders
• Als een woord is afgeleid van een persoon, maar het verband is nog nauwelijks aanwezig, dan schrijven we het woord met een kleine letter:
  • een gloeilamp van 45 watt (watt is de eenheid van vermogen, vernoemd naar de Schotse ingenieur James Watt.)
  • mijn tomtom (een navigatiesysteem; als bedrijfsnaam schrijf je het woord wel met een hoofdletter).
• Namen van personen met een Arabische afkomst (maar dat geldt ook voor het Chinees) schrijf je volgens de Nederlandse regels, dus:
  • mevrouw El Massaoudie
  • Fatima el Massaoudie
  • F. de Boer-el Massaoudie

Hoofdletters binnen functies, het koningshuis en het geloof

Veel mensen hebben respect voor het koningshuis en het geloof. Maar schrijf je taalkundig gezien je koning aan met een hoofdletter? En andere beroepen? Laten we beginnen met de regels.

De spellingsregels

• Functieaanduidingen zijn geen eigennamen, maar soortaanduidingen. Ze geven bijvoorbeeld een beroep aan. Daarom schrijven we deze altijd zonder hoofdletters: melkboer, bakker en slager. En dus ook koning, paus en dalai lama. Het zijn een soort beroepen en dus schrijf je deze woorden met een kleine letter.
• Engelse functieaanduidingen schrijf je, net als de Nederlandse variant met kleine letters: manager, salesmanager, executive.
• Soms vormt een afdelingsnaam een onderdeel van de functieaanduiding. Als het binnen het bedrijf gebruikelijk is om afdelingsnamen met een hoofdletter te schrijven, behouden ze ook binnen de functieaanduiding de hoofdletter. In dat geval ben je 'hoofd Personeelszaken' of 'manager Operations'.
• Als een functie door een eigennaam gevolgd wordt, schrijven we de functie met een kleine letter. Hoeveel respect je ook hebt voor het koningshuis, je schrijft koning Wilem-Alexander en prinses Máxima.
• Namen van heilige personen en samenstellingen van deze woorden krijgen altijd een hoofdletter: God, Jezus, de Heilige Geest, Jezus en Zijn volgelingen.
• Ook verwijzingen naar heiligen krijgen een hoofdletter. Al voelt dit misschien wat onnatuurlijk, je schrijft toch echt Mariabeeld.
• Instituten schrijf je ook met een hoofdletter: de Rooms-Katholieke Kerk. De rooms-katholieke kerk bij je om de hoek is echter met een kleine letter. Het gaat hier niet om een naam, maar om een soort gebouw. Hetzelfde geldt voor de heilige boeken als de Bijbel en de Koran. Die schrijf je met een hoofdletter, tenzij je het hebt over een type boek: "Er lag een bijbel in de hotelkamer."
• Namen van (groepen) gelovigen schrijf je zonder hoofdletter. Je hebt het dus over de gereformeerden, de rooms-katholieken, de moslims, de protestanten en de joden.

Rondom het Koninklijk Huis zijn er nogal wat namen en begrippen die een hoofdletter krijgen:

• Troonrede
• Gouden Koets
• Derde Dinsdag van september
• Koninklijk Huis

(maar je schrijft wel weer 'koninklijke familie' en 'koningshuis')

Schrijf je feestdagen met een hoofdletter?

Schrijf je nu Pasen met of zonder een hoofdletter? En Paasfeest? Ik schreef eerder al een hele blog over het hoofdlettergebruik rondom Kerst en andere feestdagen.  In het kort:

• Hemelvaart, Pasen
• Eerste Kerstdag, Kerstavond
• paasvakantie
• de Paashaas, een paashaas

De spellingsregels

• Echte feestdagen beginnen altijd met een hoofdletter. Je schrijft dus: Kerstmis, Nieuwjaar en Prinsjesdag.
• Alleen volgens het Witte Boekje schrijf je ook woorden die een deel van een feestdag aanduiden met een hoofdletter: Eerste Kerstdag, Kerstavond, Kerst, Oud en Nieuw, Nieuwjaarsdag, Suikerfeest (maar niet ramadan, dit is de naam van een maand), Dodenherdenking (die op 4 mei) en de Bevrijding (maar dan alleen die in mei 1945).
• Afleidingen van feestdagen en samenstellingen worden nooit geschreven met een hoofdletter: kerstvakantie, kerstkaart, sinterklaasfeest.
• Ook eigennamen schrijven we met een hoofdletter, maar soortnamen niet. Je schrijft dus “De Kerstman vliegt door de lucht in een arrenslee” en “In het winkelcentrum zag ik een kerstman lopen”.

Hoofdletters voor landen, streken, gebieden en inwoners

Hoe schrijf je namen van landen, gebieden en de inwoners? Ook hiervoor bestaan duidelijke regels.

De spellingsregels

• Namen van landen, inwoners en de talen die zij spreken, schrijf je altijd met een hoofdletter. Je schrijft dus:
  • Nederland
  • Zuid-Afrika
  • Chinezen
  • de Franse taal
  • het Italiaans
• Ook geografische namen (plaatsen, streken en gebieden) krijgen in het Nederlands een hoofdletter, denk maar aan:
  • Alkmaar en Heiloo
  • Noord-Holland
  • Zuidoost-Nederland
  • de Randstad
  • de Zaanse Schans
  • het Wilde Westen
• Bij een geopolitieke richting schrijf je alleen het zelfstandig naamwoord met een hoofdletter:
  • het verre Oosten
  • het rijke Westen
• Beschrijf je slechts de windrichting (je wijst een bepaalde kant op), dan schrijf je het woord in kleine letters:
  • in het westen
  • het noordoosten
  • in zuidelijke richting
  • het zuiden van Limburg
  • de westerse wereld
• Als eigennamen veranderen in productnamen, schrijf je deze met een kleine letter:
  • een amsterdammertje (het bekende paaltje)
  • een stukje parma
  • een glas champagne
  • een fles bordeaux

Zou je deze woorden wel met een hoofdletter schrijven, dan heb je het over een kleine Amsterdammer en een klein gedeelte van de stad Parma. Samengevat: “Ik eet camembert in de Bordeaux”.

Hoofdletters in afkortingen en bedrijfsnamen

Het gebruik van hoofdletters in afkortingen is een ingewikkelde zaak. Er zijn wel duidelijke regels, maar vaak wijken organisatie hier zelf van af. Zo krijgen afkortingen van vier of meer letters officieel slechts één hoofdletter. Maar wie schrijft er Anwb? De ANWB zelf in ieder geval niet en dus neemt iedereen de alternatieve schrijfwijze over. We schrijven tegenwoordig ook geen punten meer tussen de letters, alleen als dit nadrukkelijk zo is vastgelegd.

De regels over hoofdletters in afkortingen

• Schrijf afkortingen die letter voor letter uitgesproken worden bij voorkeur met een kleine letter. In het verleden schreef men afkortingen voor nieuwe woorden vaak met een hoofdletter. Daarom zie je soms nog 'DVD-speler'. Naarmate een voorwerp meer gemeengoed wordt, verdwijnen de hoofdletters en kijken we naar een film op dvd. Je begrijpt dat dit een beetje een vage regel is.
  • pc
  • wc
  • lp
• Schrijf afkortingen bij voorkeur met kleine letters, tenzij deze schrijfwijze tot verwarring leidt. IT (informatie technologie) voorkomt verwarring met het Engelse 'it' en als we het hebben over RAM, hebben we het over computers en niet over een dier.
  • tv
  • ICT
  • RAM
• Schrijf afkortingen met woorduitspraak (je spreekt ze uit als één woord) bij voorkeur met een kleine letter. Denk aan
  • wifi
  • aids
• Afkortingen van eigennamen met woorduitspraak schrijf je of met één hoofdletter aan het begin of met allemaal hoofdletters. Toch zijn er instellingen die het zelf anders doen, zoals ik al eerder aangaf. Houd dan deze 'eigen' schrijfwijze aan. Denk aan de UvA (Universiteit van Amsterdam).
  • VARA (Vara)
  • NAVO (Navo).
• Overige afkortingen van eigennamen krijgen meestal allemaal hoofdletters, maar ook hier geldt dat organisaties soms andere regels hanteren, denk bijvoorbeeld aan het VUmc (Vrije Universiteit medische centrum).
  • NS (Nederlandse Spoorwegen)
  • KRO (katholieke radio omroep)
  • VS (Verenigde Staten)
• Afkortingen van eigennamen bestaande uit vier of meer letters krijgen volgens de regels maar één hoofdletter. Je schrijft dus:
  • Unicef
  • Riagg
  • Ook hierop zijn weer talloze uitzonderingen: ANWB, AVRO, PvdA.

Soms veranderen afkortingen in 'woorden' (woorduitspraak). Omdat steeds meer mensen 'hiv' zeggen in plaats van het oorspronkelijke H.I.V., heeft deze afkorting zijn hoofdletters en punten verloren.